Ілияс Жансүгіров / Ильяс Джансугуров

Ильяс Джансугуров писал о любви, красоте родной природы, искусстве акынов и кюйши ("Соловей", "Певец"), обращался к социальной теме ("Печальная птица"), Борясь за гуманизм и справедливость, выступал против антинародных законов, созданных в интересах правящей верхушки ("Бесчеловечен стал закон").

(цитата отсюда)

Любовная лирика Джансугурова посвящена, в основном, Фатиме Габитовой, его 4ой жене и единственной любви.

І.Жансүгіров лирикалары

І.Жансүгіров  романдары

​1. ЖОЛДАСТАР

2. БАДЫРАҚ —  (Жетісудағы қазақ жалшысының өмірінен әңгіме)

Ілияс Жансүгіров өмірі мен  шығармашылығына арналған «Ілиястану» арнаулы курсы бойынша оқу құралының авторы, қазақ филологиясы және журналистика кафедрасының профессоры, филология ғылымдарының докторы М.М.Иманғазинов.

Continue reading «Ілиястану М.М.Иманғазинов.» →

“Жер таппан жерге жетер Жетісуым…"

              
Халқымыздың құт-береке дарыған, ежелден ақындық, батырлық, даналық мекені Жетісу өлкесінің перзенті Ілияс көкірегіне жас күнінен бастап ән мен жырдың, өлең мен күйдің небір асыл нұсқалары ұялаған. Табиғатынан дарынды жаратылған зерек бала ел даналығы дариясында еркін жүзіп, уызға жарып, асыл байлықты бойына сіңіре білген.
    Ілияс Жансүгiров творчествосының сан қырлы стильдiк жағынан өэiне ғана тән ерекшелiктерi, характер сомдауы, оқиға iрiктеу, оны қиыстыру шеберлiктерi, өмiр шындығынан көркемдiк шындық жасау ұсталығы, тiл байлығы ешкімге ұқсамайды. 1909 жылдан бері жарыққа шыққан «Күзгі гүлге», “Әнші апама” деген өлеңнен бастап, 1920 жылдарға дейінгі “Жетісу суреттері”, “Ағынды менің Ақсуым” деген өлеңдеріне дейінгі аралықтағы поэзиясы туған жердің сұлу сазды бейнелері, Жетісу жерінің әр түрлі табиғат штрихтары көзге ыстық, көңілге жылу ұялатады.    Олар қазақ қауымының қалың оқырманның ойына ой, сезіміне сезім қосады, қиялына қанат бітіреді, эстетикалық ләззат беріп, гуманистік, адамгершілік идеяларды толғайды. Ал сол “Жетісу суреттерін” жазарға дейінгі кезең қандай кезең еді?…
    Бұл сұрақ кез-келген адамның көңілін сан-саққа жүгіртіп, түрлі әсерге жетелейді. Ия, бұл классикалық туындының шығуы, миллиондаған адамның жүрек қылын шерткені де жасырын емес.
Жастық шағында Ілиястың қиял, арман толқулары, ауыл көріністері, табиғат суреттері ақынның нәзік жүрегін қозғап, тіліне ұйқасты сөздер оралып, өлең шығара бастауы шамамен 14 жастан басталады. Күнде көріп жүрген айт пен тойдары өлең-жыр, айтыс, жыршылар төгілтіп айтатын қисса қанша қызық болғанмен, оның жас қиялына ерекше әсер етіп, орасан зор ықпал жасаған Абайдың лирикалық туындылары еді. Әсіресе оның ең алғаш қолына түскен Абайдың «Жазғытұры» өлеңі оған жай таптырмайды. Әуелде дос-жаран, құрбы-құрдасты әзілдеген қалжың, сықақ өлеңді табанда ауызша айтып тастайтын, өзі де өлең шығарып, ақындық әлеміне ерте ілінеді. 
Оның үстіне хат танитын болғандықтан, шағатай тілдеріндегі кітаптарды жинайтын, аңыз-ертегілерді, батырлық жырларды, тарихи оқиғаларды, әңгіме-шежірелерді жақсы білетін, көкірегі ояу, көзі қарақты, әр түрлі өнерді ұстаған әңгімеші, домбырашы, ұста, көшелі Жансүгір анасынан ерте қалған Ілиясты жетімсіретпей, еркелетіп, жақсы үлгі көрсетіп, әдебиетке жақын етіп тәрбиелеп өсіреді.  Өз үйінде, әкесінен хат танығандықтан, одан соң молда алдын көрген Ілияс біраз уакыт Қарағаш деген жердегі татар үлгісіндегі мектептен оқып, әр түрлі пәндерден сабақ алады. 
Ілияс творчествосының қайнар бұлақ көзінің бірі-орыс әдебиеті. Бұл бұлақтан ақын әуелі Абай арқылы нәр алса, кейін орысша түп нұсқалардың өзінен оқып-сусындайтын болды. 
Мектепте Пушкин, Лермонтов, Некрасов, Крылов, Державин өлеңдерін оқып, толық түсінбесе де, оның ішкі мазмұнына үңіле бастайды. Оның бұл мектепте орыс тілін үйреткен Барлыбек Сырттанов еді. Кейін отызыншы жылдары Пушкин шығармаларымен көбірек шұғылдана отырып, Лермонтов, сияқты ақындардың да өлеңдерінен аз-кем аударады. Онда лирик ақындардың туған жерге деген ынтықтығы мен сағынышы, көркемдігі мен поэтикасы ақын жүрегіне өзіндік із қалдырғанын өлең жолдарынан аңғара аламыз. Бұдан кейін тұрмыс жағдайы билеп, шаруа күйттеп, тіршілік қарбаласына араласып кетеді. 
Ілияс поэзиясындағы мөлдір арнаның бірі — табиғат лирикасы екені әмбеге аян. Туған жерін, елінің тау-тасын, өзен-көлін беріле сүйген шынайы ақын қоршаған ортаның ғажап сұлулығынан өз шабытынан нәр алып, сан алуан бояулары буырқанған ғажап суреттер салды. Бұлардың ішінде нақты географиялық мекен-жайы танылатын ("Ағынды менің Ақсуым"), табиғаттың бір сәттегі көрінісін бейнелейтін ("Ақшам", "Бұлт", "Желді күн", "Жазғы таң"), кұбылысты көз алдыңа әкелетін ("Жауында", "Жел", "Тас") өлеңдердің сан алуан үлгілері бар. Натюрморт, этюд, эскиз сипатындағы туындыларындағы астарлы ойлар, символдық бейнелер, ишарат образдар толымды идеяларға жетелейді, көп мағыналы сарын-әуездерді тудырады.
           Ал “Жетісу суреттері» өлеңіне көңiл қойсақ, оның iшiндегi жазылған түп деректер мен оқиғалардың бiрқатарының “дайындықтары” архив материалдарының iшiнде орын алған. Туған жер қанша ыстық болса, оның шүйгінін, сұлу мекенін, жат жұрттықтар аяусыз талап, асты-үстін иемденіп жатқаны жанына ауыр салмақ түсіреді, көңіліне кірбің ұялатады, өйткені туған жердің келбеті, болмысы ақын жүрегіне жақын. Мәселен, “Жетiсуда жер мол” дегенге бүкiл Ресей дүрлiгiп, осы жаққа көше бастайды. Орыс жаулап алған күннен өз бетiмен Жетiсуға шұбыра көшiп жатқан крестьян келiмсектерi сеңдей соғылысады. Сөйтiп, Жетiсуды орыс жаулағанда алдымен ең сулы, жайлы жерге орыс қалалары салынады. Онан қалғаны тараншы, дүңген секiлдi халыққа берiледi. Онан қалған жақсы жер жылдан – жылға қазынаға алынып, Ресейден көшiрiлген келiмсекке берiледi. Мiне, сондықтан баяғы көшпелi қазақ – қырғыз әлi көшпелi болып, егiн салып отыра алмай жерге — суға өгей болғандығы осыдан келе жатады. Келiмсектерге өкiмет “өзiң сүйген жерiңе отыра бер” дегенге, бұлар өз беттерiмен қазақтың даяр тұрған, жайлы жайлауына басып қоныстанды. Судың ең көмейiне қала салынды. Тоған, егiндiктiң тәуiрлерi қазақ қолынан тартып алынды. Жер-судан айырылған қазақ кедейленiп, аяқты малдың өрiсi тарылып, азайып, егiн салып, егiншi боп күн көруге жайлы жерi, суынан айырылып, әлгi келiмсектерге малай болды. Мұның үстiне сауда капиталы жүрiп, әр жерден базар ашылып, ел iшiне саудагер, алыпсатар толып, қазақ шаруашылығы жаншылды» деген деректерден Жетісу жерінің талан-таражға түскен жайын аңғартады. Бұл  жайт Ілиястың «Жетісу суреттерінде» символ, емеурін, жасырын бейнеде көрсетіліп, әр бөлiмдерiнде орын алған. 
    Бұл жайт ақынның «Дала» поэмасында да кездеседі. Ақын тарихи деректi өзiне тән шеберлiкпен көрсетедi. Оны құрғақ сөзбен айта салмай, Тарих шалдың аузымен айтқызады. Ол Қорқыт ата сияқты ұзақ ғұмыр кешкен қария. Қазақ халқының 300 жылдық тарихын негiзгi өзек етiп алып, оны жеткiзетiн көптi көрген тарих атаның көргенiмен бүкiл тарихты алдыға жайып салады. Негiзiнен, Iлияс Жансүгiровтiң архив материалының үштен бiр бөлiгi қазiргi кезеңге дейiн жарық көрген шығармаларының түп дерегi, жазылу жайының күретамыры. 15–ке тарта қалың бумаларда (папкаларда) Iлиястың өз қолымен жазған 12 қойын кiтапшалары мен дәптерлерi жатыр. Оны ақтарысып, оқып қараған адамға әлi де болса талай тың жатқан деректiң ашылатыны сөзсiз.  
    “Жетісу суреттері” өлеңі Ілиястың ең айшықты шығармаларының бірі екендігін майталман әдебиетшілер әлдеқашан мойындаған. Өз тұсында академик Мұхтар Әуезов бұл шығарманы бағалап былай деген еді: «Мен Ілиясты бұрын білуші едім, өлеңдерін оқып жүретінмін. Бірақ оның шын мағынасында дарынды ақын екенін мойындағаным сол “Жетісу суреттері” өлеңін оқығаннан кейін» деп жүрек жарды көңілін білдіреді. 
    “Жетісу суреттерінде” ақын 52 тіршілік иелерін атап өтеді. Өлең жолдары былай келеді:

    «…Мінеки, Алатауға біткен торғай:
    Қара, боз, суық, бұқпас, сипті, шымшық,
    Шапшақай,  майлық, маубасбұқа, шөже,
    Тоқылдақ, сан-сапалақ атаулысы…»

    Ал аң атаулысы: сілеусін, ілбіс, аю, бұғы, бұлан, қасқыр, шибөрі, қарсақ, сусар, бұлғын, жанат, таутеке, арқар, қарақұйрық, суыр, марал т.б. болса, жыртқыш құстардың ішінде, тазқара, балтажұмар, құмай, жұртшы, су бүркіт, лашын, тұйғын, тұнжыр, тынар, мықи, ителгі, бәрпі, қырғи, тұрымтай, бидайық, бүркіт, тығанақ тағы басқа да құстар мен қазірде ұмыт болған ағаш-шөптердің атаулары өлеңде ерекше жарасым тауып, табиғи түрде орын тепкен.
    «… Долана, ұшқат, шетен, ырғай, арша,
    Ақ сасық, қызыл қайың, барша шынар.
    Шырғанақ,, сөңке, терек, сөгет, емен,
    Үйеңкі, сырғай, балғын, тораңғылар,
    Сарыағаш, қойқарақат, жиде, шетен,
    Тобылғы, түйеқұйрық бауыр құрттар,
    Қараған, бозқараған, шеңгел, шілік,
    Сықылды ағаштардың талайы бар…. — деп Жетісудың бай, шүйгін, табиғатын жырға қосады.
    Тегінде, “Жетісу суреттері”, «Жалпы сын», «Тау суреті», «Жетісуда су суреті», «Жетісу жәндігі», «Жер түгі» тәрізді бес бөлімнен, 333 жолдан тұратын көлемді туынды. Бұл шығарма асқан шебердің қолынан шыққан, құлпырып жайнаған, ерекше пафоспен жазылған қазақ поэзиясындағы еш қайталанбас құнды поэзиялық туынды екеніне күмән жоқ. 
    Ал осы туындының шыққан тұсында соны ең алғаш ақынның аузынан естіген адамның бірі – Мәкей Еркінбеков. Ол адам Ұлы Отан соғысы алдында Талдықорған қаласынан Ақсу ауданына көшіп келеді. Ауылда жетім балалар үйінің директоры болып қызмет істейді. Халық ағарту ісіне көп еңбек сіңіреді. Халықтың құрметіне бөленіп, «Халық мұғалімі» деген атаққа ие болады» — еске алады, Өсербай Жұмаханов. 
    — Біздің Ілияс жырдың дүлділі еді-ау, дейтін Мәкей аға, — «Мұзбұлақ», «Салқынбел», «Күреңбел» жайлауларында талай бірге болып, салтанатпен ит жүгіртіп, құс салдық. Ілияс атқа мініп, аң аулауды жақсы көретін еді. Бұл 1925 жыл болатын. Біз «Ақтасты» мен «Мұзбұлақтың» сай-құздарын талай араладық. Ілекең табиғат көрінісіне тамашалап, қызыға қараушы еді. Алатаудың аңдарын, өсімдігін, жәндігін, хайуандарын, тіпті, ағаштарын жақсы білетін. Кейін оны өзінің өлең-жырларына арқау етті. Біз жүрген жерлерде ол көзімен көргенін қойын дәптеріне жазып алып, өлең шығаратын. Өлеңін бізге оқып беретін.
    — Ей, Мәкей, — деді бірде маған, мына «Мұзбұлақ» тауының биігі көкке тіреледі. Көріп тұрсың ба, басынан мәңгі мұз кетпейді. Анау тұрған «Ақтасты». Оның күншығыс жағын бойлап Бүйен өзені арқырып ағып жатыр. Мен өлең шығардым. Өлеңімнің аты «Тау суреті» деп атадым, тыңда оқимын:

    «…Мұрыны Мұзбұлақтың көкте мүлгіп,
    Ақтасты аспанға әдейі тірелгендей.
    Қар кете қарлы ауаны қақ айыра,
    Қаптағай қаптай көшед Бүйенді өрлей.
    Түйірді бұршақ нөсер ұшықтайды,
    «Шиұшық», «Қырықаяқ су» жібергендей,
    Көкжанбас көл көпірлі таудың көркі,
    Жатқан мұз шатыс тастың көкше бөркі… — деп келеді.

    Біз Ілекеңе «О, пәле, жарайсың Ілияс» деп қошамет көрсеттік. Ол: — Бұл өлеңнің аяғы бар, біткен жоқ. Әлі Алатаудың жәндігі мен құстарын, өсімдігі мен ағаштарын өлеңге қосамын»  —  деп еді.
    Ақынның «Мұзбұлақ», «Ақтасты» деп жырлап отырған жерлері қазіргі «Ақсу» совхозының, «Арасан» ұжымының «Күреңбел» колхозының жаз жайлауы екен. 
Қазақ поэзиясында Абай қалыптастырған табиғат лирикасының ілгері өрістеуін Ілияс есімімен тығыз байланыста қарау керек. Табиғаттың дәстүрлі маусымдарына арналған ақынның алғашқы өлеңдерінің бірі "Жазға салымданы" (1922) оқып көрейік:
  Күркіреп, күңіреніп, ұласып аспан,
Сіркіреп, бұлт тұмшалап, жауар жаңбыр.
Дүркіреп жауқазындар, жарар гүлін,
Үлбіреп өнер шөптер, кұлпырар қыр.
Жалтылдап жүнін тастар тай-тайлағы,
Бақылдап көлде қиқу шағала — қаз.
Былқылдап малға толар қырдың қойны,
Сылқылдап әзілдесер, күлер сылқ-сылқ.
Он бір буынды тармақтың әдеттегі өлеңдегідей соңғы бунақтары емес, бастапқы сөздері ұйқасқан, бұрын қазақ поэзиясында сирек кездескен жаңа форма. Тіршіліктің оянуын, табиғаттағы жаңғыруды жан-жануар, құстың, адамдардың әрекет-қимылы арқылы бейнелейтін бұл өлеңдегі көркемдік принцип ақынның табиғат лирикасына түгелдей тән.
Шашыранды туындылар емес, ақын табиғат пен адам байланысының диалектикасын көрсететін шығармалар шоғырын, өлеңдер циклін дүниеге әкеледі. Бұлардың ішінде балалар талғамын ескеріп жазылған, ырғақты, сөздері ойнақы, жаттауға оңай, тақпақ үлгісіндегі "Жазғытұрым", "Жазғы шілде", "Күз"  (1923) өлеңдерінде жыл мезгілдері, табиғаттағы өзгерістер еңбек әрекеттерімен сабақтас бейнеленеді.
Табиғат суреттері, адам портреттері, мінез қалыптарын ашуда жазушы реалистік биікке көтерілді. Юморлық, сатиралық кейіптеулерде Жетісу жерін бейненелеуде көркемдік қуат бар. Жазушының суреткерлік күші барымта, жұт сценаларын, билер дауы, молдалар айтысын, жұмысшылар ортасын бейнелеуден жақсы көрінеді.
"Жан-жақты қап-қара түтін басты. Түтін астындағы қараған, тобылғы, бөркөздердің бадасы патырлап жанып, аспанға лаулады. Күн шілдесі жаздай қақтап, шақпақтың қуындай тұтанғалы тұрған қуқыл бетеге азғана желдің лебімен отты жан-жакка әлдекашан алып кетіпті. Қаулаған өрт, заулаған от көптен жауын тамбаған қу далаға ойнақты салып берді. Қарағандар бытырлап, тобылғылар шытырлап, шөптер от шалғысына шабылып, жылан-шаян шырылдап, бақа-қоңыз кұрылдап тау-тасты өрт алды".
Стихиялы күш, тілсіз жау қаптаған өртті жазушы осылайша динамикалық қалыпта, жаны бар, ертегінің жалмауызы, аяу білмес қаһарлы дүлей ретінде бейнелейді. Мұнда да Жетісу жерінің пейзаждық көрінісі көз алдыға келеді. 
«Кек» пьесасы да Жетісу жеріндегі тарихи оқиға суретттеледі. Бұл ауылдағы тап тартысына арналып жазылған шығарма. Сол тұстағы жаңа өкіметтің ісіне қастандық жасап, ілгерілеуге кедергі келтірген қайыршы кейпіндегі Тәңірберген қажы, Есенғүл, Сейдахмет, Меделхан сынды кешегі билеуші таптың өкілдері мен колхоз бен жаңа өмір құрып жатқан Рақым, Мекенбек, Аятбай, Үндемес т.б. адамдардың арасындағы таптық тартыс пен күрес мейлінше нақты, реалистік бейнеде суреттелген. Сол кездегі драмалық шығармаға тән халық өкілдері мен екіншісі халықты ғасырлар бойы билеп келген үстем тап өкілдерінің бұрынғы тәртіпті қолдарынан жібергісі келмей тырысып бағуы, сол арада қарапайым халықтың билікті қолға алуы — екі лагердің қақтығысына, конфликт жағдайға әкеліп соқтырғаны, түбінде кісі өліміне әкеліп тіреледі. Осы арқылы шешімін тапқан эпизодпен драма желісі шарықтау шегіне жетеді.
Пьесадағы қатысқан кейіпкерлердің көбі тарихи адамдар, олардың әрқайсысының прототиптері өз тұсында Ақсу жерінде аса танымал болған тарихи бұрмалау мен қитұрқы саясаттың құрбандығына ұшыраған Маман әулетінің ұрпақтары. Өткен ғасырларда қазақ даласында алғашқылардың бірі болып оқу-тәрбие орнын ашқан, сондай-ақ өз ерекшелігімен білім жүйесін қалыптастырған Жетісудағы Қыдыралы бидің ұрпағы Маманның ұлы Тәңірберген қажы, Есенғүл, Сейітбатталдың ұлы Сейдахмет, Бидахмет сынды адамдардың есімдері аталады. Шығарма кезең ыңғайымен жазылған. Ондағы билеуші таптар категориясындағы адамдардың жаулық іс-әрекеттері ойдан, творчестволық фантазиядан туындағанына күмән болмаса керек-ті. 
Ілияс Жансүгіровтің творчествосы бастан-ақ қазақтың халық әдебиеті мен халық тілінен нәр алып дамыған творчество десек, артық айтылған болмайды. Ілияс поэзиясының ерекше күші, әсерлілігі, оның әсем әуезділігі осы халық қазынасын творчестволық жолмен мол және өзінше пайдалана білуінде, оның жалпы халықтығында, ұлттық байырғылығында. Қазақ халқының көп ғасыр санасында қорытылып, шыңдалған, елегінен өтіп сұрыпталған асыл ұғымдар мен образдар, қазақтың шаруашылық тұрмысына байланысты сезік бейнелері Ілияс поэзиясының қаны, ажары, көркі дейміз. Мысалы, малмен байланысты ұғымдарға сайма-сай алынған төмендегі: «Аспанның төсін арда еміп», «Жынды толқын сүзісті», «Қозыдай қауын, қарбыз көгендегі», «Айырплан аспанда бұлт қайырып құрайлап», «Түйелердей тіркелер», «Үйірін көрген күш қара айғыр аңырар да кісінер», «Жорға еді маймаңдаған бақайшағы»,— деген сықылды әлең  жолдары осыны дәлелдейді.

Иманғазинов Мұратбек

Филология ғылымдарының докторы,
Ілияс Жансүгіров атындағы
Жетісу мемлекеттік университеті
қазақ филологиясы кафедрасының
профессоры,

Саякупова Еркежан                 
Жетісу мемлекеттік университеті
қазақ филологиясы кафедрасының
магистранты

ЕРЕЖЕСІ

Жалпы ережелер

І.Жансүгіровтің 120 жылдық мерейтойына  арналған қалалық жастар фестивалі І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінде өткізіледі.     

Фестиваль мақсаты:І.Жансүгіровтің шығармашылығы негізінде жастарды адамгершілік, патриоттық, эстетикалық рухта тәрбиелеу, ұлттың мәдени құндылықтарын дәріптеп, әдеби мұраларын насихаттау, ізденіс жұмыстарына баулу.

Фестиваль міндеттері:

Жастар арасында І.Жансүгіров шығармашылығын насихаттау.
І.Жансүгіров шығармашылығы бойынша білгір, өнерлі, ізденімпаз жастарды анықтау және қолдау.

Ресми қолдаушылар:

Талдықорған қаласының әкімдігі
Ақсу ауданының әкімдігі
«Нұр Отан» партиясының «Жас Отан» жастар қанаты
Қазақстан kz
«Жетісу» телеарнасы

Ұйымдастырушы:

І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті

Фестивальді ұйымдастыру және өткізу:

Фестивальді өткізу І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің ректоры бекіткен ұйымдастыру комитетіне жүктеледі.

Жеңімпаздарды айқындау және сыйлықтарды тағайындау, қазылар алқасының шешімімен тағайындалады.
Қазылар алқасы құрамына ҚР ЖОО оқытушы професорлары,

облыстық тіл және мәдениет басқармаларының қызметкерлері, БАҚ өкілдері кіреді. Оның құрамын ұйымдастыру комитеті бекітеді. Қазылар шешіміне шағым беру  қарастырылмайды.

Фестивальге қатысу шарттары

Фестивальге ЖОО мен колледж студенттері, орта мектептің 11 сынып оқушылары   қатысуға құқылы. Әр қатысушы бір ғана номинацияны таңдауы тиіс.
Фестивальге қатысу үшін алдын ала өтініш бергендер қатыса алады.

Фестиваль номинациялары және оның талаптары:

«Соғайын сөзімнен бір сұлу сарай»  атты жыр мүшәйрасында өз

Қалауы бойынша қазақ және өзге тілдерде 2 өлең дайындау қажет:

1) Ілиясқа арнап шығарған өз өлеңі;

2) Ілияс Жансүгіровтің  поэзиялық немесе прозалық туындыларын (қазақ немесе  өзге тілде) мәнерлеп оқу.

«Іші алтын, сырты күміс сөз қалдырған» атты  интеллектуалдық

сайыс  екі кезеңнен тұрады:

1) Жорға сұрақтар. Ілияс шығармашылығына қатысты сұрақтарға жылдам жауап беру;

2) Ілияс шығармашылығы бойынша  тест тапсырмаларын орындау.

Фестивальдің өтілу кезеңдері

Алғашқы кезең:

«Ілияс әлемі» атты жастар фестивалін өткізу және қатысу шарттары туралы ақпарат жариялау.

Негізгі кезең:

Фестиваль номинациялары бойынша өтіледі. Өтілу уақытын регламетті ұйымдастыру комитеті белгілейді.

Қорытынды кезең:

Қазылар алқасы өз жұмысының нәтижесі бойынша фестиваль жеңімпаздарын анықтап, жариялайды.

Бағалау және іріктеу шарттары

«Соғайын сөзімнен бір сұлу сарай»  байқауында қатысушының төл

туындысының мазмұны, құрылым-құрылысы, көркемдік ерекшеліктері, оқу мәнері ескеріледі.

«Іші алтын, сырты күміс сөз қалдырған» номинациясында

белгіленген уақыт ішінде сұрақтарға берілген жауабы (жылдам әрі дұрыс)  және тест тапсырмаларын орындау нәтижесі бағаланады.

Ұйымдастыру комитетінің құқықтары мен міндеттері

Ұйымдастыру комитетінің құқықтары:

Ұйымдастыру комитеті фестиваль туралы осы Ереженің талаптарына сәйкессіздіктерді негізге ала отырып, үміткерді номинация байқауына қабылдамауға;
Қандай да бір үміткерге қатысты байқау комиссиясының мүшесі өз өкілеттіктерін асыра пайдаланғаны анықталған кезеңде байқау қорытындыларын жоққа шығаруға құқылы.

Ұйымдастыру комитетінің міндеттері:

барлық қатысушылар үшін тең жағдай жасау;
байқауды өткізудің жариялылығын қамтамасыз ету;
байқаудың нәтижелері туралы қорытындының уақытынан бұрын жария

етілуіне жол бермеу.

Қазылар алқасының құқықтары мен міндеттері

Қазылар алқасы байқауға қатысушылардың білімін, өнерін сараптауға;
Фестиваль ережелерінің қатаң сақталуын қадағалауға;
Жеңімпаздарға сыйлықтарды тағайындап, байқауды қорытындылауға құқылы.

Қатысушылардың құқықтары мен міндеттері

Фестивальдің өту шарттары мен тәртібі туралы ақпарат алуға;
Ұйымдастыру комитетінен осы ереженің тармақтарын түсіндіруді сұрауға;
Фестивальға қатысу үшін қажетті материалдарды жолдауға құқылы.

Міндеттері:

Фестивальдің мән-жайымен алдын-ала танысу, байқауға қатысу үшін қойылатын талаптарды орындауға;
Осы Ереженің  талаптарына сәйкес рәсімделген материалдарды уақытылы ұсынуға;
Осы Ережеде қарастырылған талаптар мен процедураларды сақтауға міндетті.

Жүлде қоры

Фестивальдің әр номинациясы бойынша 1,2,3 орындар анықталып, дипломдармен, сыйлықтармен марапатталады және         қатысушыларға сертификаттар беріледі.

Байланыс ақпараты

Фестивальға қатысу өтініштері электрондық поштамен немесе төмендегі мекен-жайда 2014 жылдың 10 мамырына дейін қабылданады: Талдықорған қаласы, Жансүгіров көшесі, 187а. І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің Бас ғимараты, «Ілиястану» ғылыми-практикалық орталығы, 122 кабинет.

Барлық сұрақтар бойынша фестивальді ұйымдастыру алқасына хабарласуға болады

. Құлынтаева Тоғжан Бауыржанқызы – 8 701 851 31 32, 8707 0 36 74 90

Байланыс телефоны: +7 (7282) 22-16-67 ішкі 1148, 1125

E-mail:  zhgu.iliyastanu@mail.ru,togzhan_kulintaeva@mail.ru

Биографии знаменитых литераторов Ильяс Жансугуров ум. 1937 Писал о любви, красоте родной природы, искусстве акынов и кюйши ("Соловей", "Певец"), обращался к социальной теме ("Печальная птица"), Борясь за гуманизм и справедливость, выступал против антинарод-ных законов, созданных в интересах правящей верхушки ("Бесчеловечен стал закон").Раннее творчество Жансугурова развивало демократические традиции казахской литературы конца XIX — начала XX вв. Жансугуров участвовал в составлении учебников для школ, первого календаря, занимался литературной критикой, художественными переводами, подготовкой к печати произведений казахского фольклора Классикой казахской литературы стала поэма Жансугурова "Кулагер"(1937), отличающаяся высоким поэтическим мастерством. Перевел на казахский язык произведения А.С. Пушкина, М.Ю. Лермонтова, Н.А. Некрасова, А.М. Горького. Незаконно репрессирован, реабилитирован в 1958 г.

Память о нем увековечена в названиях учебных заведений, населенных пунктов, хозяйств, Талдыкорганского педагогического института. В числе немеркнущих имен многовековой казахской культуры достойное место занимает Ильяс Жансугуров. Он рано ушел из жизни, но за короткий срок, отведенный ему Судьбой, успел сделать так много, что об этом можно было бы неспешно вести рассказ на страницах энциклопедического компендиума. Ильяс Жансугуров относился к той редкой категории казахской интеллигенции, которая осознавала значимость времени: каждый день его жизни был заполнен многогранной творческой работой. Что имеется в виду? Во-первых, общение с людьми. Множество лиц, человеческих характеров, разных возрастов и специальностей, разных речевых стихий, национальных обликов прошли перед ним, обогащая его контактами, обогащаясь общением с ним, подпитывая его мозг и сердце волнами самых разнообразных течений, из которых складывается Река Жизни.

Общение с людьми стояло пунктом первым в программе рабочего дня Ильяса. "Рабочий день" — понятие условное. К нему могли обращаться и утром, и вечером, и в ночь, и заполночь. Он никогда не уклонялся, не отмахивался от людей. Напротив, день, проведенный без общения с людьми, современниками, он считал потерянным. Во-вторых, его интерес к событиям современности сочетался с неукротимой жаждой познать прошлое своего народа. В этом смысле он стоял на одной платформе с Магжаном Жумабаевым, великим поэтом, заглядывавшим в глубины времени, где начиналась казахская культура, казахское поэтическое слово. Интерес к истории своего народа сочетался у Ильяса с интересом к истории других народов, больших и малочисленных. Каждый народ для него был жгучей тайной, нераскрывшимся цветком, и в лице Ильяса его современники — русские, уйгуры, немцы, корейцы, дунгане, буряты, калмыки, евреи и многие-многие — находили горячо заинтересованного сочувственника. Это сочувствие выражалось не на словах, а на деле. Работая на ответственной должности секретаря Союза писателей, Ильяс делом доказывал свой интернационализм — человечный, действенный, подлинно братский. В-третьих, основное дело Ильяса, конечно, заключалось в литературном творчестве. Он успел за молниеносно короткий срок создать такие поэтические шедевры, как поэма "Кулагер", философско-лирическое произведение "Кюйши", глубинный смысл которого до сих пор еще не раскрыт в казахском литературоведении, а переводы очень далеки даже от приблизительной передачи всего богатства поэтического слова и настроения, которым проникнуто это непревзойденное в казахской поэзии "ожерелье голубки".

Наконец, нужно особо отметить творческий талант, поистине "божественный дар" переводчика. В кратчайшие сроки Ильяс сделал два грандиозных по масштабу и ювелирной отточенности перевода из Пушкина. Он осуществил поэтический контакт читателей-казахов с самыми трудными, монументальными произведениями русского поэта — роман "Евгений Онегин" и "Гавриилиаду" казахский читатель получил в подарок к столетию со дня трагической гибели Александра Сергеевича. А в следующем, 1938 году трагически погиб Ильяс Жансугуров, оставив незавершенными громаду планов, проектов, замыслов по развитию казахской культуры в общем поступательном движении культуры планетарной в рамках XX века. То, что он сделал, говорит о горячей пассионарности казахской молодой интеллигенции, огромной волны народных талантов, из имен которых мы помним, к сожалению, только два-три десятка. Остальные даже не сохранились в литературных каталогах, энциклопедиях… Время неумолимо идет вперед. И память о прошлом взывает: "Не забывайте! Не потеряйте!" К чести нашей сегодняшней интеллигенции, скромной, не отмеченной высокими титулами и академическими званиями, этот призыв Времени не остается гласом в пустыне. Свидетельством тому служит замечательная книга об Ильясе Жансугурове, любовно составленная Турдиевой Раисой Малбагаровной — отличником просвещения КазССР, преподавателем русского языка и литературы гимназии № 130 имени Ильяса Жансугурова в г. Алматы. Целевое назначение книги — методическое пособие для учителя. Но по своему содержанию она выходит за рамки методических инструкций, сухих рекомендаций, календарных, поурочных, почасовых распределений тематики. Книга не содержит той дидактической шелухи, которая обычно присутствует в пособиях по методике. И это можно назвать огромной удачей составителя. Нет дидактической шелухи, но есть гораздо более ценные вещи, неизмеримо полезнее для учителя, для учеников и для читателя. Сборник составлен опытной рукой специалиста, знающего, как преподнести материал, в какой последовательности дать изложение тематических массивов, какую литературу рекомендовать, какие цитаты использовать. Многое в этом умелом распределении материала, привлечении фактов, сведений является свежим, новым, ранее необнародованным. В сборнике Ильяс Жансугуров представлен не как великий поэт и общественный деятель, стоящий на высоком постаменте посмертной славы. Нет! Мы видим живого нашего современника, слышим его теплый проникновенно-доверительный голос.

Мы до боли в сердце воспринимаем грустные интонации его бессмертного "Кулагера", тревожно пытаемся проникнуть в повествование о безвольном и безъязыком Кюйши, которого ведет к свободе Красота Искусства — его верная подруга домбра… В сборнике — воспоминания родных, близких Ильяса Жансугурова, которые помнят его реальный материализованный облик, соседствуют с мнениями лиц, родившихся много лет спустя, но проникшихся жаром поэтического неостывающего слова, оставленного Поэтом… Как предостережение, предупреждение звучат страницы раздела I, где представлены архивные документы Ильяса Жансугурова. Каждая станица этих документов — дыхание тех грозных лет, страшная картина беззакония и несправедливости. Леденящие душу сухие протокольные записи. Там человек — опавший с дерева лист, унесенный ветром. И даже неизвестно, где покоится этот "лист-человек", безжалостно сорванный бурей… Второй раздел содержит воспоминания об Ильясе Жансугурове, их немного. В основном это характеристики-отзывы о творчестве поэта. Особо яркими являются отзывы Олжаса, Турсынзады Есимжанова, Манат Абдикаримовой. Разделы 3 и 4 составляют хорошо продуманные рекомендации учителю. Здесь устроители творческих вечеров, конференций, встреч с читателями найдут богатый и очень ценный материал. Со вкусом подобрана композиция из стихотворных произведений Ильяса. Она представлена в разделе 5. Думается, что составитель акцентировал внимание читателя на пейзажной лирике Поэта.

Такова традиция — вспомним Абая, Магжана, Ису Байзакова и многих других выдающихся казахских поэтов: именно в пейзажной лирике они выразили свою сыновнюю любовь к родной земле, к своему народу. Трогательным итоговым компонентом прозвучал в книге раздел 6, где собраны сочинения учащихся. "Мое открытие Жансугурова" (Ольга Ли), "Родина в лирике Жансугурова" (Артем Шевченко).

Хотелось бы, чтобы в следующем переиздании книги этот раздел был представлен более широким кругом авторов. Книга от этого только выиграла бы. Литература, рекомендованная учителю, естественно, не могла включить все написанное о Поэте. Но если эта литература будет использована в полной мере, то учитель добьется поставленной цели — познакомит наших современников с одним из славных сынов казахского народа, каковым вошел в историю Ильяс Жансугуров…

Источник: Литературный портал, http://gumanitaree.narod.ru/Zhansugurov.htm

Роман «Товарищи». В своем самом крупном произведении, написанном в середине 30-х годов, в период творческой зрелости, Ильяс Жансугуров воссоздает жизнь аула, охваченного предреволюционным брожением. Внешне, как будто все попрежнему, сохраняется видимость патриархальной идиллии, фактически же идет ускоренное социальное размежевание. Люди ищут выхода из тупика.
Главный герой романа Сатан испытал и кабалу, и беспросветную нужду, как и его сородичи, но не потерял веры в лучшую жизнь. Долгие годы в самых трудных условиях и тяжелых испытаниях он жил с правдой в душе, черпая в ней силы для борьбы. И Сатан приходит в лагерь восставших против социального гнета.

Справка отсюда: http://kaz-lit.kz/literatura-20-veka-s-1917-goda/roman-tovarishi

Continue reading «Роман «Товарищи»» →

Габитов (Джансугуров) Булат Ильясович, год рождения 1937 

В 1958 году закончил полный курс обучения на геолого-географическом факультете КазГУ им. С.М. Кирова по специальности «геолог-нефтяник».
С 1958 по 1963гг. обучался в Литературном институте им. М. Горького (г.Москва)
…

Continue reading «Булат Габитов — сын Ильяса» →

ВО ИМЯ БУДУЩЕГО

Вот уже шестнадцать лет в Казахстане ежегодно отмечается День памяти жертв политических репрессий. Для того чтобы не повторить ошибок прошлого, их необходимо знать. Нам надо извлечь уроки во имя настоящего и будущего 

 
Расстрел по квоте
 
Призывая соотечественников не забывать историю своей страны, глава государства сказал: «Память о миллионах человек разной этнической и религиозной принадлежности, попавших в жернова тоталитарной системы – невинно осужденных за инакомыслие, погибших в гулаговских застенках и безжалостно изгнанных с родной земли, – для нас, граждан свободного, независимого Казахстана, всегда была и будет священна». 
 
Массовые политические репрессии – одна из самых мрачных страниц в истории Казахстана. Советская власть превратила республику в тюремно-лагерный застенок, разместив на ее территории самые крупные лагеря: Карлаг, Степлаг, АЛЖИР, а также другие структуры Главного управления лагерей – ГУЛАГа. 
 
В Казахстане с 1921 по 1954 год по политическим мотивам было осуждено более ста тысяч человек, 25000 из них расстреляны. В республику в эти годы были сосланы сотни тысяч арестованных со всех концов Союза ССР. В период войны были депортированы целые народы – немцы, корейцы, чеченцы, ингуши, турки-месхетинцы, крымские татары, карачаевцы, балкары и представители других национальностей.
 
Управление Верховного комиссара по беженцам ООН приводит данные, согласно которым за 1920–1950-е годы в Казахстан были сосланы, посажены в лагеря и депортированы около 5,5 миллиона людей разных национальностей. После отмены «спецрежима» в 1954 году многие из них предпочли остаться в Казахстане. В том числе более 350 тысяч немцев, 100 тысяч корейцев, около 80 тысяч азербайджанцев и турок, около 70 тысяч крымских татар, более 30 тысяч курдов, 15 тысяч чеченцев, более 12 тысяч греков. Впоследствии по мере естественного прироста населения численность национальных диаспор существенно выросла.
 
Идеологическая база «большого террора» в Казахстане была основана в 1937 году. Было создано большое количество лагерей – Сазлаг, Карлаг, АЛЖИР и многие другие. На места выдавали квоты для наказания «врагов народа». В частности, для Казахстана была установлена такая норма: 2500 человек расстрелять и 5000 – осудить на 8–10 лет. В это время начинаются поиски врагов, случайные аварии на шахтах объясняются их происками, фабрикуются уголовные дела, проводятся чистки в партийных организациях. Летом в столице Казахской Советской Социалистической Республики стали арестовывать должностных лиц в высших эшелонах власти. Один за другим были арестованы руководители областей. В тюрьмы сажали писателей и поэтов. Ученые и писатели, которые были осуждены в 30-е годы, подверглись новым арестам по старым ложным обвинениям.
Без «белых пятен»
 
Репрессивная машина набирала обороты. Только в Казахстане службой НКВД было «разоблачено» 183 организации с общим числом «агентов» – 3720 человек. В 1935–1938 годы около 17 процентов всей казахстанской партийной организации были объявлены врагами народа. Сталинская репрессивная машина оборвала жизни таких видных деятелей, как А. Фитрат, А. Ходжаев, Ашурали, Захири и многих других. Была уничтожена и национально-либеральная интеллигенция, среди них: 
Х. Досмухамедов, М. Тынышпаев, Ж. Акпаев, М. Жумабаев, 
т. е. почти все деятели «Алаш-Орды».
 
В 1937–1938 гг. в «национал-фашизме» и шпионаже были обвинены Т. Рыскулов, Н. Нурмаков, С. Ходжанов, У. Кулумбетов, О. Исаев, О. Жандосов, А. Досов, А. Асылбеков, Ж. Садвакасов, С. Сафарбеков, Т. Жургенов и многие другие. Репрессированы были и виднейшие деятели культуры и науки – М. Дулатулы, А. Ермеков, Х. Досмухамедулы, М. Тынышбайулы, М. Жумабай, С. Сейфуллин, И. Жансугуров, Б. Майлин, С. Асфендияров, Ж. Шанин, К. Кеменгеров и многие другие. 
 
Кроме творческой и технической элиты, только с 1920 по 1938 год, на территории Казахстана были репрессированы 74 наркома. Причем 72 из них – в 1937–1938 годах. Для сравнения: на Украине за тот же период были репрессированы всего 18 наркомов.
 
Обвинения, выдвинутые против них, были абсурдными, в частности, их объявили виновными в кризисе сельского хозяйства, восстаниях 20–30-х годов, связях с японской разведкой, попытке отделения Казахстана от СССР и так далее. Расстрелы интеллигенции назывались высшей мерой социальной защиты, а концлагеря, заполнившие страну, – местом социальной профилактики.
 
В событиях 1937–1938 годов до сих пор осталось много «белых пятен». В этот период людей осуждали фактически без суда и следствия, решение о виновности или невиновности человека принималось за 10–15 минут. Также неизвестной остается судьба многих репрессированных, так как зачастую факты расстрела скрывались.
 
К осени 1938 года Сталин понял, что размах политических репрессий перешел все границы. В октябре были распущены все органы (кроме Чрезвычайного совета при НКВД), которые выносили приговоры без суда и следствия. 25 октября нарком Ежов был смещен со своей должности, и на его место назначен Берия. И хотя казалось, что маховик массовых репрессий приостановлен, продолжились они и в последующие годы. 
 
Так, по сведениям Комитета национальной безопасности Республики Казахстан, «разоблачение врагов народа» и их расстрелы в Алматы продолжались вплоть до 1946 года. Число жертв, расстрелянных в 1937–1946 годы и захороненных в местечке Жаналык под Алматы, превышает четыре тысячи человек.
 
Среди захороненных в братской могиле немало государственных и общественных деятелей, известных поэтов и писателей. Таких, как председатель КазЦИК Узакбай Кулымбетов, председатель СНК Казахский ССР Ораз Исаев, народный комиссар просвещения Темирбек Жургенов, первый секретарь Алма-Атинского обкома и горкома ВКП (б) Жанайдар Садуакасов, председатель Алма-Атинского облисполкома Ораз Жандосов, председатель Союза писателей Казахстана Ильяс Жансугуров,
писатели Сакен Сейфуллин, Ахмет Байтурсынов, Беимбет Майлин и другие.
Сохранить память о предыдущих поколениях – наш священный нравственный долг. Сегодня наше государство прилагает все усилия для восстановления исторической справедливости, для обеспечения уважения и бережного отношения ко всем жертвам политических репрессий. Мы помним наших соотечественников, ставших символом мужества и несгибаемой воли.
 
 
Искандер САЛИХОВ

Источник: http://vecher.kz/node/21482